Настоящие рекомендации выработаны Службой по борьбе с терроризмом Управления ФСБ на основе анализа документальных материалов органов МВД и ФСБ России, связанных с расследованием преступлений, с учетом особенностей поведения человека в экстремальных и чрезвычайных ситуациях. Цель рекомендаций помочь гражданам правильно ориентироваться и действовать в экстремальных и чрезвычайных ситуациях, а также обеспечить создание условий, способствующих расследованию преступлений. I. Обнаружение подозрительного предмета, который может оказаться взрывным устройством В последнее время часто отмечаются случаи обнаружения гражданами подозрительных предметов, которые могут оказаться взрывными устройствами. Подобные предметы обнаруживают в транспорте, на лестничных площадках, около дверей квартир, в учреждениях и в общественных местах. Как вести себя при их обнаружении? Какие действия предпринимать? Если обнаруженный предмет не должен, как вам кажется, находиться «в этом месте и в это время», не оставляйте этот факт без внимания. Если вы обнаружили забытую или бесхозную вещь в общественном транспорте, опросите людей, находящихся рядом. Постарайтесь установить, чья она или кто мог ее оставить. Если хозяин не установлен, немедленно сообщите о находке водителю (машинисту). Если вы обнаружили подозрительный предмет в подъезде своего дома, опросите соседей, возможно, он принадлежит им. Если владелец не установлен немедленно сообщите о находке в ваше отделение милиции. Если вы обнаружили подозрительный предмет в учреждении, немедленно сообщите о находке администрации. Во всех перечисленных случаях: • не трогайте, не вскрывайте и не передвигайте находку; • зафиксируйте время обнаружения находки; II. Получение информации о эвакуации Сообщение об эвакуации может поступить не только в случае обнаружения взрывного устройства и ликвидации последствий совершенного террористического акта, но и при пожаре, стихийном бедствии и т.п. Получив сообщение от представителей властей или правоохранительных органов о начале эвакуации, соблюдайте спокойствие и четко выполняйте их команды. Если вы находитесь в квартире, выполните следующие действия: • возьмите личные документы, деньги и ценности; • отключите электричество, воду и газ; • окажите помощь в эвакуации пожилых и тяжело больных людей; • обязательно закройте входную дверь на замок это защитит квартиру от возможного проникновения мародеров. Не допускайте паники, истерик и спешки. Помещение покидайте организованно. Возвращайтесь в покинутое помещение только после разрешения ответственных лиц. Помните, что от согласованности и четкости ваших действий будет зависеть жизнь и здоровье многих людей. III. Поступление угрозы по телефону В настоящее время телефон является основным каналом поступления сообщений, содержащих информацию о заложенных взрывных устройствах, о захвате людей в заложники, вымогательстве и шантаже. Как правило, фактор внезапности, возникающее паническое, а порой и шоковое состояние, да и сама полученная информация приводят к тому, что человек оказывается не в состоянии правильно отреагировать на звонок, оценить реальность угрозы и получить максимум сведений из разговора. Звонки с угрозами могут поступить лично вам и содержать, например, требования выплатить значительную сумму денег. Если на ваш телефон уже ранее поступали подобные звонки или у вас есть основания считать, что они могут поступить, в обязательном порядке установите на телефон автоматический определитель номера (АОН) и звукозаписывающее устройство. При наличии АОНа сразу запишите определившийся номер телефона в тетрадь, что позволит избежать его случайной утраты. При наличии звукозаписывающей аппаратуры сразу же извлеките кассету (минидиск) с записью разговора и примите меры к ее сохранности. Обязательно установите на ее место другую кассету. Помните, что без номера звонившего и фонограммы разговора у правоохранительных органов крайне мало материала для работы и отсутствует доказательная база для использования в суде. При отсутствии звукозаписывающей аппаратуры и АОНа значительную помощь правоохранительным органам для предотвращения совершения преступлений и розыска преступников окажут следующие ваши действия: • постарайтесь дословно запомнить разговор и зафиксировать его на бумаге; • по ходу разговора отметьте пол и возраст звонившего, особенности его (ее) речи: o голос (громкий или тихий, низкий или высокий), o темп речи (быстрый или медленный), o произношение (отчетливое, искаженное, с заиканием, шепелявое, с акцентом или диалектом), o манера речи (развязная, с издевкой, с нецензурными выражениями); • обязательно отметьте звуковой фон (шум автомашин или железнодорожного транспорта, звук теле- или радиоаппаратуры, голоса, другое); • отметьте характер звонка городской или междугородный; • обязательно зафиксируйте точное время начала разговора и его продолжительность. Необходимо, если это возможно, в ходе разговора получить ответы на следующие вопросы: • куда, кому, по какому телефону звонит этот человек? • какие конкретные требования он (она) выдвигает? • выдвигает требования он (она) лично, выступает в роли посредника или представляет какую-то группу лиц? • на каких условиях он (она) или они согласны отказаться от задуманного? • как и когда с ним (с ней) можно связаться? • кому вы можете или должны сообщить об этом звонке? Постарайтесь добиться от звонящего максимально возможного промежутка времени для принятия вами решений по «удовлетворению его требований» или совершения каких-либо иных действий. Не бойтесь запугиваний преступников, по окончании разговора немедленно сообщите о нем в правоохранительные органы. Если есть опасения, что ваш телефон прослушивают преступники перезвоните с другого номера. Практика показывает, что сокрытие факта подобных угроз значительно осложняет положение и способствует безнаказанному совершению преступления. Кроме угроз, выдвигаемых по телефону лично вам, преступники могут использовать ваш номер телефона для сообщения информации, которую вы должны будете передать в правоохранительные органы. Например, на ваш телефон поступает звонок, в котором неизвестный сообщает, что ваш дом заминирован. При ведении разговора такого рода старайтесь следовать изложенным выше рекомендациям и получить максимально возможную информацию. По его окончании немедленно сообщите эту информацию в правоохранительные органы. IV. Поступление угрозы в письменной форме Угрозы в письменной форме могут поступить к вам как по почте, так и в различного рода анонимных материалах (записках, надписях, информации на дискете и т.д.). После получения такого документа обращайтесь с ним максимально осторожно. Постарайтесь не оставлять на нем отпечатков своих пальцев. Не мните документ, не делайте на нем пометок. По возможности уберите его в чистый плотно закрываемый полиэтиленовый пакет и поместите в отдельную жесткую папку. Если документ поступил в конверте его вскрытие производите только с левой или правой стороны, аккуратно отрезая кромки ножницами. Сохраняйте все: сам документ с текстом, любые вложения, конверт и упаковку, ничего не выбрасывайте. Не расширяйте круг лиц, знакомых с содержанием документа. Все это поможет правоохранительным органам при проведении последующих криминалистических исследований. Прием от граждан анонимных материалов, содержащих различного рода угрозы и требования, оформляется их письменным заявлением или протоколом принятия устного заявления о получении или обнаружении таких материалов. V. Захват в заложники Любой человек по стечению обстоятельств может оказаться заложником у преступников. При этом они, преступники, могут добиваться достижения политических целей, получения выкупа и т.п. Во всех случаях ваша жизнь становится предметом торга для террористов. Захват может произойти в транспорте, в учреждении, на улице, в квартире. Если вы оказались заложником, рекомендуем придерживаться следующих правил поведения: • не допускайте действий, которые могут спровоцировать нападающих к применению оружия и привести к человеческим жертвам; • переносите лишения, оскорбления и унижения, не смотрите в глаза преступникам, не ведите себя вызывающе; • при необходимости выполняйте требования преступников, не противоречьте им, не рискуйте жизнью окружающих и своей собственной, старайтесь не допускать истерик и паники; • на совершение любых действий (сесть, встать, попить, сходить в туалет) спрашивайте разрешение; • если вы ранены, постарайтесь не двигаться, этим вы сократите потерю крови; Помните: ваша цель остаться в живых. Будьте внимательны, постарайтесь запомнить приметы преступников, отличительные черты их лиц, одежду, имена, клички, возможные шрамы и татуировки, особенности речи и манеры поведения, тематику разговоров и т.д. Помните, что, получив сообщение о вашем захвате, спецслужбы уже начали действовать и предпримут все необходимое для вашего освобождения. Во время проведения спецслужбами операции по вашему освобождению неукоснительно соблюдайте следующие требования: • лежите на полу лицом вниз, голову закройте руками и не двигайтесь; • ни в коем случае не бегите навстречу сотрудникам спецслужб или от них, так как они могут принять вас за преступника; • если есть возможность, держитесь подальше от проемов дверей и окон. Если вам стало известно о готовящемся или совершенном преступлении, немедленно сообщите об этом в территориальные органы ФСБ или МВД по месту жительства.

Федераль куркынычсызлык хезмәтенең террорчылыкка каршы көрәш хезмәте тарафыннан җинаятьләрне тикшерү белән бәйле, экстремаль һәм гадәттән тыш хәлләрдә кеше үз-үзен тотышы үзенчәлекләрен исәпкә алып, Эчке эшләр министрлыгы һәм Россия Федераль куркынычсызлык хезмәте органнарының документаль материалларын анализлау нигезендә эшләнгән. Киңәшләрнең максаты-гражданнарга экстремаль һәм гадәттән тыш хәлләрдә дөрес ориентлашырга һәм эшләргә ярдәм итү, шулай ук җинаятьләрне тикшерүгә ярдәм итүче шартлар тудыру. I. шартлаткыч җайланма булып калырга мөмкин булган шикле предметны табу Соңгы вакытта гражданнарның шартлаткыч җайланмалар булып калырга мөмкин булган шикле предметларны табу очраклары еш күзәтелә. Мондый предметларны транспортта, баскыч мәйданчыкларында, фатир ишекләре янында, учреждениеләрдә һәм җәмәгать урыннарында ачыклыйлар. Аларны ачыклаганда үзеңне ничек тотарга? Нинди гамәлләр кылырга? Әгәр обнаруженный предметы булырга тиеш түгел, сез ничек калса, «бу урында һәм бу вакытта», түгел оставляйте бу факт игътибарсыз. Әгәр Сез җәмәгать транспортында онытылган яки хуҗасыз әйберне тапсагыз, янәшәдәге кешеләрдән сорагыз. Аны кем яки кем калдыра алганын билгеләргә тырышыгыз. Хуҗасы билгеләнмәгән икән, шунда ук машина йөртүчегә (машинистка) табылу турында хәбәр итегез. Әгәр сез тапкан подозрительный предметы подъездда үз йорты, спросите күршеләр, бәлки, ул татарстанныкы, аларга. Әгәр хуҗасы билгеләнмәгән булса, кичекмәстән хәбәр итегез турында находке сезнең милиция бүлегенә. Әгәр сез обнаружите подозрительный предметы учреждениедә, кичекмәстән хәбәр итәргә турында находке Администрация. Барлык санап үтелгән очракларда: • түгел трогайте, түгел вскрывайте һәм түгел передвигайте табылдыкны; • фиксируйте вакытта ачыкланган табылдыклар; II. Эвакуация турында мәгълүмат алу Эвакуация турында хәбәр шартлаткыч җайланма табылганда гына түгел, ә бәлки янгын, табигый бәла-казалар вакытында да килеп җитәргә мөмкин. Хакимият яки хокук саклау органнары вәкилләреннән эвакуация башлану турында хәбәр алгач, тынычлыкны саклагыз һәм аларның командаларын төгәл үтәгез. Әгәр сез торасыз фатирда, выполните түбәндәге гамәлләр: * алырга шәхси документлар, акча һәм кыйммәтләр; • электр, су һәм газны сүндерегез; * өлкәннәрне һәм авыр авыруларны эвакуацияләүдә ярдәм күрсәтегез; * һичшиксез, йозакка керү ишекен ябыгыз, бу фатирны мародерлар үтеп керүдән саклый. Түгел допускайте паники, истерик һәм ашыгыч. Бинаны оешкан төстә калдырып китегез. Җаваплы затлар рөхсәтеннән соң гына ташлап киткән бинага кайтыгыз. Исегездә тотыгыз, сезнең гамәлләрегезнең килешүгә һәм төгәллегенә күп кешеләрнең тормышы һәм сәламәтлеге бәйле булачак. III. Телефон аша янаулар килү Хәзерге вакытта телефон шартлаткыч җайланмалар, кешеләрне заложникларга, янап акча алу һәм шантажга алу турында мәгълүматны үз эченә алган хәбәрләрнең төп каналы булып тора. Кагыйдә буларак, көтмәгәндә килеп чыга торган, ә кайчагында шок хәле дә, алынган мәгълүмат та кешенең шалтыратуга дөрес җавап бирә алмавына, янауның чынбарлыгын бәяләргә һәм сөйләшүдән мөмкин кадәр күбрәк мәгълүмат алырга мөмкинлек бирүенә китерә. Янаулар белән шалтыратулар сезгә шәхсән килә ала һәм үз эченә ала, мәсәлән, таләпләр түләргә зур суммада акча. Әгәр Сезнең телефонга элегрәк шундый шалтыратулар килә икән, яки алар керә ала дип санарга нигезегез бар икән, телефонга номерны автоматик билгеләү (АОН) һәм тавыш яздыру җайланмасын урнаштырыгыз. АОН булганда шунда ук билгеле бер телефон номерын дәфтәргә языгыз, бу аның очраклы югалуын булдырмаска мөмкинлек бирәчәк. Тавыш яздыру аппаратурасы булганда шунда ук сөйләшү язмасы язылган кассета (минидиск) чыгарыгыз һәм аның сакланышына карата чаралар күрегез. Һичшиксез, установите аның урынына башка кассета. Исегездә тотыгыз, хокук саклау органнарының шалтыраткан номерыннан һәм сөйләшү фонограммасыннан башка эшләү өчен материал бик аз һәм судта куллану өчен дәлил базасы юк. Тавыш яздыру аппаратурасы булмаса, хокук саклау органнарына җинаятьләрне булдырмау һәм җинаятьчеләрне эзләү өчен шактый ярдәм күрсәтеләчәк: • тырышыгыз, һичшиксез истә калдырырга сөйләшү һәм аны кәгазьдә теркәргә; * сөйләшү барышында шалтыратучының җенесен һәм яшен, аның (аның) сүзенең үзенчәлекләрен билгеләгез: турында тавыш (шау-шу куптарган яки тихий, түбән яки югары), турында темп сүз (тиз яки акрын), о ' (отчетливое, искаженное, белән заиканием, шепелявое, белән акцентом яки диалектом), сүз манерасы турында (развязная, белән издевкой, белән нецензурными выражениями); * һичшиксез, тавыш фонын (автомашиналар яки тимер юл транспорты тавышын, теле - яки радиоаппаратура тавышын, тавышларны һәм башкаларны билгеләгез); • шәһәр яки шәһәрара шалтыратуның характерын билгеләгез; * сөйләшүнең төгәл вакытын һәм аның дәвамлылыгын билгеләгез. Сөйләшү барышында түбәндәге сорауларга җавап алырга мөмкин булса, кирәк: • бу кеше кая, кемгә, кайсы телефон буенча шалтырата? • ул нинди конкрет таләпләр куя? * таләпләрне куя ул (ул) үзе, арадашчы ролендә чыгыш ясыймы, әллә берәр төркем затлардан гыйбарәтмы? • нинди шартларда ул (ул) яки алар уйлап табудан баш тартырга риза? • ничек һәм аның белән (аның белән) элемтәгә керергә була? • кемгә сез хәбәр итә аласыз, яки хәбәр итәргә тиеш бу шалтырату? Сезнең «таләпләрен канәгатьләндерү» яки нинди дә булса башка гамәлләр кылу буенча карарлар кабул итү өчен, шалтыратучыга мөмкин кадәр ара вакыт аралыгына ирешергә тырышыгыз. Җинаятьчеләрне куркытудан курыкмагыз, сөйләшү тәмамлангач, аның турында хокук саклау органнарына хәбәр итегез. Әгәр бар шик, сезнең телефон прослушивают җинаятьчеләр перезвоните белән башка номер. Тәҗрибә күрсәткәнчә, мондый янаулар фактын яшерү хәлне шактый катлауландыра һәм җәзасыз җинаять кылуга ярдәм итә. Моннан тыш, янаулар, выдвигаемых телефоны буенча шәхсән Сезгә, җинаятьчеләр куллана ала сезнең телефон номерын хәбәр итү өчен мәгълүмат, аны сез тиеш булачаксыз тапшырырга хокук саклау органнарына. Мәсәлән, Сезнең телефонга шалтырату килә, анда Билгесез хәбәр итә, сезнең йорт заминирован. Сөйләшүне алып барганда югарыда бәян ителгән рекомендацияләргә ияреп, мөмкин булган кадәр күбрәк мәгълүмат алырга тырышыгыз. Аның тәмамлангач, кичекмәстән бу мәгълүматны хокук саклау органнарына хәбәр итегез. IV. Керү янаулар язма рәвештә Язма рәвештә янаулар Сезгә почта аша да, төрле аноним материалларда да (язуларда, язуларда, дискетта мәгълүматларда һ.б.) килә ала. Мондый документ алганнан соң, аның белән максималь сак булыгыз. Анда бармак эзләрен калдырмаска тырышыгыз. Документны онытмагыз, анда тамга куймагыз. Мөмкинлек буенча уберите аны чиста тыгыз ябылган полиэтилен пакет һәм поместите аерым каты папку. Әгәр документ конвертка кергән икән, аны ачуны сул яки уң яктан гына башкарасыз. Сохраняйте барысы да: үзе документ белән текстом, теләсә нинди кертемнәр, конверт һәм упаковка, берни дә выбрасывайте. Түгел расширяйте даирәсен затлар белән таныш эчтәлеге документ. Болар барысы да хокук саклау органнарына киләсе криминалистик тикшеренүләр үткәргәндә ярдәм итәчәк. Гражданнардан төрле янаулар һәм таләпләр булган аноним материаллар кабул итү, аларны язмача гариза яки мондый материалларны алу яки табу турында телдән гариза кабул итү беркетмәсе белән рәсмиләштерелә. V. басып алу бу заложники Һәр кеше, шартлар үткәннән соң, җинаятьчеләрнең нигезе булырга мөмкин. Шул ук вакытта алар, җинаятьчеләр, сәяси максатларга ирешү, сатып алу һ. Б. лар. Барлык очракларда да сезнең тормыш әверелә предметы сәүдә өчен террорчылар. Транспортта, учреждениедә, урамда, фатирда басып алу мөмкин. Әгәр сез заложник булып чыксагыз, түбәндәге тәртип кагыйдәләрен үтәргә киңәш итәбез: * һөҗүм итүчеләрне корал куллануга һәм кеше корбаннарына китерергә мөмкин булган гамәлләргә юл куймагыз; • җинаятьчеләргә Карамагыз, үз-үзегезне чакыртырга яратмагыз, мыскыл итү һәм түбәнсетү кичерсәгез.; • кирәк булганда җинаятьчеләрнең таләпләрен үтәгез, аларга каршы килмәгез, тирә-юньдәгеләрнең һәм үзеңнең тормышларын куркыныч астына куймагыз, истерик һәм паникаларга юл куймаска тырышыгыз; • теләсә нинди гамәлләр кылу өчен (утырырга, басарга, эчәргә, бәдрәфкә барырга) рөхсәт сорагыз; • әгәр сез яраланган, тырышыгыз түгел, хәрәкәт итәргә, моның белән сез кыскартырга югалту кан; Исегездә тотыгыз: сезнең максат исән калырга. Игътибарлы булыгыз, җинаятьчеләрнең билгеләрен, аларның затларының аерым билгеләрен, кием-салымнарын, исемнәрен, кличкаларын, мөмкин булган шрамнар һәм татуировканы, үзенчәлекләре һәм үз-үзеңне тоту манераларын, сөйләшүләр тематикасын һ. б. истә калдырырга тырышыгыз. Исегездә тотыгыз, алгач турында хәбәр сезнең захвате, махсус хезмәтләр инде эшли башлады һәм кабул итәргә, барлык кирәкле сезнең азат итү өчен. Махсус хезмәтләр тарафыннан сезнең азат итү буенча операция үткәрү вакытында түбәндәге таләпләрне тайпылышсыз үтәгез: • ятарга идәндә зат аска таба, башын закройте куллары белән һәм түгел двигайтесь; • бер генә очракта да йөгермәгез каршыга хезмәткәрләренә махсус хезмәтләр яки алардан, чөнки алар ала кабул итәргә сезне җинаятьче өчен; • әгәр мөмкинлеге бар икән, ераграк торырга нче проемов ишек һәм тәрәзәләр. Әгәр сез әзерләнә торган яки Камил җинаять турында белсәгез, шунда ук бу хакта Федераль куркынычсызлык хезмәте яки эчке эшләр министрлыгының территориаль органнарына хәбәр итегез.